Nuôi cấy mô là phương pháp nhân giống lan ưu việt. Bởi phương pháp này vừa nhanh lại không phụ thuộc và thời tiết, tiết kiệm được đất và lao động. Người trồng lan có thể sản xuất quanh năm, tạo ra những loại lan theo nhu cầu. Hiện nay ngoài các trường Đại học và các Viện nghiên cứu, các cơ sở chuyên nhân giống hoa lan, các doanh nghiệp cũng tích cực nghiên cứu hệ thống nuôi cấy mô phù hợp để đem lại hiệu quả kinh tế cao.
Thế nào là nuôi cấy mô?
Nuôi cấy mô tế bào còn được gọi là nuôi dưỡng ngoài cơ thể. Nó được nuôi dưỡng vô tr.ùng từ các cơ quan của cây như: lá, hoa, quả, rễ và kể cả tế bào. Đối với hoa lan, người ta có thể dùng thân, rễ, củ, các lát c.ắt để nuôi dưỡng thành cây giống.
Xây dựng hệ thống nuôi cấy mô
Diện tích phòng cấy mô vô tr.ùng không quá lớn. Bạn chỉ cần đặt được một tủ cấy mô và có chỗ thao tác là được. Trong phòng vô tr.ùng có một bảng đèn tử ngoại kết hợp với phun d.iệt khuẩn và dùng acid sunfuric đậm đặc pha thêm một ít thuốc tím để phun theo định kỳ. Tủ vô t.rùng có thể tự làm và cũng có thể mua tại những nơi chuyên sản xuất tủ nuôi cấy mô thực vật hoặc tủ vô tr.ùng của y tế.
>>> Đọc thêm: Cách làm phong lan ra rễ cực nhanh, hiệu quả
Để vô t.rùng môi trường và dụng cụ, bạn cần có nồi áp suất gia dụng (nếu có nồi hấp của y tế là tốt nhất), bếp điện (nồi vi sóng). Ngoài ra còn cần các dụng cụ sau:
- Một cân phân tích (1OOg)
- Một nồi Inốc hoặc nồi nhôm (1-2 lít)
- Một máy ép hoa quả
- Đèn cồn, kéo y tế, dao m.ổ, đũa cấy mô
- Bình tam giác, bình đong, bình chứa dung dịch
- Hộp petri, ống hút, ống nhỏ giọt, bông
- Găng tay cao su và giấy lọc
Nếu có điều kiện bạn có thể mua thêm tủ sấy, máy lắc.
Trong quá trình thao tác, tất cả các dụng cụ chịu được nhiệt độ cao đều phải khử t.rùng bằng nồi áp suất. Nồi áp suất gia dụng không có đồng hồ đo. Nên khi d.iệt khuẩn chưa đậy nấp ngay mà đun cho nước sôi sủi bọt, rồi mới đậy nắp để khử t.rùng trong vòng 20-25 phút. Sau đó để nguội tự nhiên. Những dụng cụ không chịu nhiệt thì dùng hoá chất để khử tr.ùng.
Ở một số nơi có thể tự chế tủ cấy mô vô t.rùng hoa lan, các phần chính như sau:
Tủ cấy mô vô t.rùng tuy đơn giản nhưng rất hữu dụng. Bạn có thể làm bằng gỗ dán, kính hoặc kính hữu cơ to nhỏ tùy thuộc vào nhu cầu. Thông thường tủ có độ rộng 60-70 cm, sâu 40-45 cm và cao 50 cm. Phía dưới đục 2 lỗ thao tác, bên ngoài có nắp. Điều này để bạn có thể thò tay vào thao tác, vừa giảm được ô nhiễm. Trên tủ cần có bóng đèn 25W và một bóng đèn cực tím 8-20W.
Phần dưới bên phải mặt sau và phía trên mặt trái, bạn để lỗ thông hơi đường kính 10 cm. Dưới lỗ thông hơi xếp 5-6 lớp vải màn. Trên lỗ xếp 2-3 lớp vải màn cho khí ra. Bên phải trái của tủ bạn có thể lắp cửa lùa để đưa những dụng cụ vào ra dễ dàng. Trước khi sử dụng 2 – 10 tiếng bạn bỏ 2 – 4g thuốc tím vào lọ miệng rộng sau đó đổ 10-20ml phoocmon vào. Như vậy sẽ tạo thành phản ứng, hơi phoocmon bốc lên sẽ có tác dụng khử tr.ùng. Trước khi thao tác bạn bỏ bình ra. Nếu phối hợp với bóng đèn cực tím sẽ có tác dụng vô t.rùng tốt hơn.
Dung dịch cấy mô hoa lan thường dùng và cách pha chế
Dinh dưỡng cho nhân giống hoa lan nhanh thường dùng phương pháp pha chế của MS (Muzashige và Skooy, 1962); VW (Vacin và Went, 1949); BS (Gambozg 1968); White (1949). Nhân giống lan trong gia đình, bạn nên dùng môi trường MS. Tùy từng giai đoạn có pha thêm chất kích thích sinh trưởng với nồng độ khác nhau.
Cách pha chế chất dinh dưỡng dùng trong nhân giống hoa lan:
Các hóa chất thông dụng trong nhân giống hoa lan gồm 5 loại đa lượng của dinh dưỡng MS (NH4NO3, KN02, CaCl2.2H2O, MgSO4.7H2O, H2PO4, thuốc tím, phoocmon, đường trắng, dầu quỳnh, cồn y tế, giấy lọc PH (PH 5,4-7.0), bột tẩy trắng đa dụng hoặc thuốc tẩy trắng. Một số nguyên tố vi lượng của MS, phụ liệu hữu cơ và ít chất kích thích cũng có thể mua tại các viện nghiên cứu hoặc cơ sở chuyên nhân giống hoa lan. Chất dinh dưỡng sau khi pha xong phải được khử t.rùng bằng nồi cao áp mới được sử dụng.
Đối với các cơ sở chuyên nhân giống hoa lan, để tăng hiệu quả cả quá trình phải thay 3 – 4 loại dinh dưỡng như loại dinh dưỡng cho thân phình to, loại cho thân giả phát triển, loại cho thân giả phân hóa nẩy mầm và loại cho ra rễ. Cũng có khi dùng thêm loại dinh dưỡng tăng sinh trưởng cho cây giống. Dù là loại lan nào vẫn cần đạm, lân, kali, canxi, magie, lưu huỳnh, sắt, Bo, Mg, Cu, Zn, Mo, Cl,… Ngoài ra, đường trắng là một chất hữu cơ kích thích tăng trưởng.
Trước hết phải pha dung dịch mẹ. Tức là loại dung dịch hỗn hợp, nhiều thành phần dinh dưỡng. Bạn có thể pha một lần dùng nhiều lần. Thông thường các muối được hòa tan trước sau đó được hỗn hợp lại. Bội số của dung dịch tỷ lệ nghịch với liều dùng. Dùng ít với hệ số pha loãng lớn (100 – 1.000 lần), dùng nhiều hệ số pha loãng hơn (10 – 20 lần).
Nguyên tố vi lượng và đa lượng phải pha riêng sau mới hỗn hợp với nhau. Khi hỗn hợp cần tách ion dương, âm tránh xảy ra phản ứng hoá học dẫn đến kết tủa. Thuốc của sắt phải pha riêng, có thể pha lẫn FeS04.7H20 5,57g với 7,54g Na2.EDTA trong 1000 ml nước. 1.000 ml dung dịch dinh dưỡng chỉ cần lấy 5 ml dung dịch mẹ để pha loãng.
Các chất như acid glutamic, vitamin, kích thích sinh trưởng phải pha riêng tuỳ thuộc vào liều lượng để pha (10-100 mg). Một số chất kích thích không hoà tan trong nước như IAA, IBA, GA, NAA phải dùng cồn 95% làm dung môi. Nồng độ thường được biểu thị bằng mg/l, sau khi pha xong đưa vào tủ lạnh để bảo quản.
Khi đã có sẵn dung dịch mẹ, sẽ căn cứ vào loại dung dịch dùng cho cấy mô mà pha loãng. Trước hết hãy lấy dung dịch của các nguyên tố đa lượng. Sau đó theo thứ tự pha thêm dung dịch vi lượng như sắt, acid glutamic, vitamin, chất kích thích sinh trưởng và các phụ gia khác. Tiếp đó dùng nước cất pha đến 1/2 định lượng, pha thêm nước đường và dầu quỳnh. Đun lên cho hoà tan rồi điều chỉnh pH cho phù hợp với yêu cầu. Bạn tiếp tục pha thêm nước cất đến thể tích định sẵn. Cuối cùng đổ dụng cụ vào thùng chứa dung dịch dinh dưỡng dùng cho cấy mô và đun ở 98 apmosphe, nhiệt độ 121°c để khử t.rùng, đến khi nguội thì bỏ ra.
Nuôi dưỡng mô
Nuôi dưỡng mô thông thường gồm 4 bước: Lấy mô vô t.rùng, hình thành thân tròn, cắt thân tròn thành nhiều mảnh, thân tròn phân hoá.
Nhân giống hoa lan nhanh có thể dùng cây con từ gieo hạt trong điều kiện vô t.rùng, đủ ra rễ chưa có lá để làm vật liệu nuôi cấy. Các mô được cất trong điều kiện vô t.rùng đưa vào dịch dinh dưỡng cho hình thành thân tròn. Chủ yếu dung dịch dinh dưỡng này là: 0,5-1,0 mg/l, NAA + 0,1-l,0mg/l, 6-BA và 10% nước dừa.
Sau một thời gian nuôi dưỡng trong bóng tối, hạt sẽ hình thành thân tròn màu trắng. Bạn đưa ra ánh sáng yếu với nhiệt độ 25 độc C và thân tròn sẽ chuyển màu xanh. Chuẩn bị dung dịch gồm:1/2 MS, nước hoa quả hoặc MS 4-2 mg/l NAA, 1000 mg/l than hoạt tính hoặc MS, 2 mg/l NAA , 5% nước dừa, 2% than hoạt tính với nhiệt độ trong phòng 25 độ C, ẩm độ 60-70%, ánh sáng 2.000 Lux và cho mầm vào.
Bạn có thể dùng mầm từ 7-8 cm dưới gốc của những cây sinh trưởng khỏe để nhân giống. Bạn đem rửa bằng xà phòng và phun bằng nước máy khoảng 10-15 phút cho sạch. Sau đó trong điều kiện vô tr.ùng cắt lấy nửa trên của mầm. Và bóc đi 1/2 lá bên ngoài, s.át tr.ùng qua bằng cồn 25°c rồi ngâm vào NaCl 10% khoảng 10 phút. Sau đó lắc nhẹ làm tăng hiệu quả khử t.rùng. Khi bỏ ra lập tức rửa bằng nước vô t.rùng. Bóc tiếp 2 -3 lá rồi đưa vào khử t.rùng 5 phút trong nước muối. Lấy ra rửa bằng nước vô t.rùng và bóc đến lá cuối cùng.