Lan Thủy Tiên thuộc giống Dendrobium, nằm trong tổ Callista mà đặc điểm của chúng là có phát hoa thành chùm cong hay buông thõng xuống với nhiều hoa to, sắp xếp rất duyên dáng, quyến rũ. Lá dài bền, thường không rụng và không có bẹ ôm thân. Ở Việt Nam, nhóm lan Thủy Tiên có 5-6 loài: Thuỷ tiên râu cánh, thuỷ tiên tua, Thuỷ tiên mỡ gà, Thủy tiên tím Huế …
Giới thiệu một số loại lan thủy tiên:
1. Dendrobium amabile ( Hoàng thảo Thủy tiên hường (Tím Huế):
2. Dendrobium brymerianum (Hoàng thảo Hoàng Long Vỹ/ Kiều râu/ tua môi):
3. Dendrobium chrysotoxum (Hoàng thảo Hoàng Lạp, Sơn thủy tiên “Nếu là loại lá dày”)
4. Dendrobium densiflorum – Dendrobium griffithianum (Hoàng thảo Thủy Tiên mỡ gà)
5. Dendrobium fameri (Hoàng thảo Thủy Tiên Vuông)
6. Dendrobium harveyanum (Hoàng thảo Thủy Tiên râu/ tua cánh).
7. Dendrobium jenkensii (Hoàng thảo Vẩy rắn)
8. Dendrobium lindleyi – Dendrobium aggregatum (Hoàng thảo Vẩy rồng)
9. Dendrobium palpebrae (Hoàng Thảo Thủy Tiên vàng)
10. Dendrobium sulcatum (Hoàng thảo Thủy Tiên dẹt)
11. Dendrobium thyrsiflorum (Hoàng thảo Thủy tiên cam; thân tròn và dài, lá bản to)
1. Thủy Tiên trắng: (Dedrobium farmeri)
Giả hành hình thoi có 4 cạnh rõ rệt nhất là ở phân nữa bên trên, cao cỡ 30cm với 3-4 lá mọc tập trung ở đỉnh; lá xoan thon, dài 8-10cm, rộng 3.5-5cm. Chùm hoa ở gần ngọn, thường ở trên các giả hành đã rụng lá, dài đến 25-30cm. Hoa to cỡ 5cm, màu trắng với môi tròn màu vàng có viền trắng ở mép. Mùa hoa khoảng tháng Giêng (tháng 1 âm lịch) nhưng cũng có thể ra hoa thất thường trong năm.
Loài này có thể ra hoa ở vùng nóng như Tp. HCM vì trong thiên nhiên chúng mọc ở vùng có cao độ tương đối thấp. Trồng trong giỏ gỗ hay buộc vào gốc cây, miếng dớn thì chúng phát triển tốt hơn là trồng trong chậu đất. Cần che bớt nắng và có ẩm cao khi phát triển, cần có khô và lạnh để ra hoa tốt.
Ảnh hoa thủy tiên trắng – Kiều vuông
2. Thủy Tiên vàng: (Dendrobium chrysotoxum):
Thường ở độ cao trên 100m. Chúng có giả hành hình dùi bắp, hẹp ở đáy; lớn mập ở giữa rồi thon lại, có nhiều sóng dọc thấp, màu vàng khi già, cao đến 30cm, mập ú to 3-5cm đường kính; mang 6-7 lá ở đỉnh, dài 8-15cm, rộng 2.5-3cm. Chùm hoa mọc mạnh, nghiêng xéo ra rồi cong xuống, dài đến 20cm với nhiều hoa thưa. Hoa to cỡ 5cm, thơm, màu vàng đậm, ánh như sáp, trung tâm môi vàng cam, có lông và rìa mép.
Loài này có hoa khoảng tháng 2 (âm lịch), ở Đà Lạt chúng có nhiều hoa hơn và khít nhau hơn ở Tp. HCM.
Đây là loài có hoa đẹp đã được lai tạo với cây Den. pulchellum để có cây Den. Illustre rồi lai trở lại với Den. pulchellum một lần nữa để có cây Den. Gatton Sunray, được ưa chuộng trên thế giới, đã đoạt giải FCC (First …) của AOS (America Orchids Society).
Ảnh hoa thủy tiên vàng – Hoàng lạp
3. Thủy Tiên cam: (Dendrobium thyrsiflorum):
Đây là loài khó cho hoa ở vùng nóng, chúng sống ở vùng cao nơi có tán lá dày. Thân hình dùi có luống rãnh, cao đến 40cm, 4-6 lá ở gần đỉnh, màu lục đậm, dài 10cm, rộng 3-4cm. Phát hoa thòng, mang 30-50 hoa khít nhau. Lá dài và cánh hoa trắng hay vàng nhạt, môi xòe tròn, màu cam đậm có rìa mịn ở mép.
4. Thủy Tiên mỡ gà: (Dendrobium densiflorum):
Loài này cũng khó ra hoa ở Tp.HCM vì chúng ở núi có cao độ cao. Nó trông tựa như Den. farmeri với giả hành có 4 cạnh nhưng tròn hơn và đậm màu lục hơn. Phát hoa dày, toàn màu vàng; môi đậm hơn, hình phễu chứ không xòe tròn, trung tâm màu vàng cam, có rìa mịn ở mép.
Ảnh hoa thủy tiên mỡ gà
5. Thủy Tiên hường: (Dendrobium amabile):
Loài này cũng ở vùng núi cao, có thân lỏng khỏng, dài đến 90cm với nhiều luống rãnh. Lá xoan thon, dai, dày, to 12 x 4-7cm. Chùm hoa dài đến 30cm, thòng, xếp hoa thưa như Thủy Tiên trắng nhưng hoa có màu ửng hường với môi vàng, trung tâm cam.
5.1. Thủy tiên (Kiều) hường thông thường:
Thân tròn, có đường gân nổi tạo thành rãnh giữa các đốt, màu tím nâu, đen. Bản lá to, dày hoặc mỏng, mọc đối cách, dài chừng 12 cm rộng 5-7 cm, xanh tốt quanh năm. Loại dày lá hoa bền (thời gian hoa nở kéo dài) hơn loại lá mỏng. Phát hoa nhú ra tại gần đỉnh của giả hành, mọc thành chùm dài khoảng 30cm, hoa thưa mầu hồng tím nhạt to 4-5 cm, lưỡi mầu vàng cam, nở vào muộn hơn loài tím Huế (khoảng tháng 6-7) hơi thơm.
Ảnh hoa thủy tiên Hường ( thủy tiên tím )
5.2. Thủy tiên (Kiều) tím Huế:
Thân tròn, có đường gân nổi tạo thành rãnh giữa các đốt, màu vàng và xanh lục hoặc vàng nâu), bản lá to, dày, mọc đối cách. Hoa màu tím Huế thẫm màu, nở sớm hơn (khoảng tháng 4-5), hơi thơm.
Ảnh hoa thủy tiên tím
Ngoài ra còn có Den. palpebrae, dạng giống Thủy Tiên trắng nhưng hoa màu vàng và thơm.